Trabzon gezilecek yerler listesinin Uzungöl ile beraber en meşhur iki noktasından biri Sümela Manastırı.. UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi’nde yer alan (2000) bu harika yapı görenleri kendine hayran bırakacak türden bir yer.
Dağın bir parçasıymış gibi görünen bu müthiş manastırın orijinal ismi Panagia Soumela Monastery (Theotokos Sumela – Παναγία Σουμελά), fakat halk arasında daha çok “Meryem Ana Manastırı” olarak adlandırılıyor. Zamanında keşiş yetiştiren ve oldukça kutsal bir yer olarak kabul edilen Sümela, Karadeniz Rumlarının en önemli hac noktalarından biri.
Her yıl yüz binlerce yerli-yabancı ziyaretçi ağırlayan Sümela Manastırı, 2015 yılından sonra çok büyük bir restorasyon çalışmasına girmişti. Bu nedenle uzun zamandır kapalı olan mekan, kısım kısım olarak yeniden ziyarete açılmaya başladı (2020). Bu muhteşem eseri ziyaret etmek ya da hakkında bilgi almak isteyenler için mekana yakında bir göz atalım. Sümela Manastırı’nın özellikleri, tarihi gelişimi ve gizemi.. Manastırın giriş ücretleri ve ziyaret saatleri.. Hepsini Sümela Manastırı gezi rehberi yazımızda detaylı şekilde aktaralım.
İçerikler
Sümela Manastırı Hangi Şehirdedir?
Bir Rum Ortodoks manastırı olan Sümela, Trabzon’un Maçka ilçesinde bulunuyor. Altındere Vadisi’ndeki Karadağ’ın yamacında sarp kayalıklar üzerinde kurulu bir yapı. Aslında dağın üzerinde değil de dağa yapışık vaziyette bir görüntü sergiliyor. Sümela Manastırı’nın rakımı 1150 metre, vadiden yüksekliği ise yaklaşık 300 metre.
Sümela Manastırı’na Nasıl Gidilir? Harita Konumu ve Ulaşım
Sümela Manastırı’nın Maçka merkez ile arası 20 km, Trabzon merkez ile arası ise yaklaşık 48 km. kadar. Manastıra gitmek için önce Maçka ilçesine gelmeniz gerekiyor. Trabzon merkezden başlayan ve harika manzaralarla dolu yarım saatlik araç yolculuğunun sonunda Maçka’ya varıyorsunuz. Maçka ilçesine gelince yol kenarlarında çok sayıda Sümela Manastırı tabelası göreceksiniz zaten. Maçka’dan güneye, Altındere Mahallesi’ne doğru inmeye devam ediyorsunuz. Araçla gelecekler için, manastıra kadar gayet düz ve kaliteli bir yol mevcut. Aracınızı park ettikten sonra 300 metreye yakın bir patika yolu geçmeniz ve çok dik olan merdivenleri tırmanmanız gerektiğini hatırlatalım.
Eğer özel aracınız yoksa Maçka ilçesinden Sümela Manastırı’na giden yolcu minibüslerini kullanabilirsiniz. Ayrıca Trabzon merkezden Sümela Manastırı’na tur düzenleyen firmalar da var. Gidiş-dönüş ve rehberlik hizmeti dahil olan bu “Günübirlik Sümela Manastırı Turları”na katılabilirsiniz.
Sümela Manastırı Tarihi
Sümela Manastırı’nın kuruluşu ile ilgili tarihi kayıtlardan ziyade daha çok anlatılan farklı rivayetler ve efsaneler bulunuyor. Biz manastırın tarihi gelişimine kısaca değindikten sonra en çok kabul görmüş kuruluş efsanesine de size anlatalım.
Roma İmparatoru Flavius Theodosius döneminde (M.S. 4. yy.) Barnabas ve Sophronios isminde iki keşiş aynı gece aynı rüyayı görüyorlar. Bunun üzerine Atina’dan Trabzon’a gelip küçük bir kilise inşa etmeye başlıyorlar. Böylece Sümela’nın ilk temelleri bu şekilde atılıyor. İmparator Justinianus döneminde ise (M.S. 6 yy.) kilise büyütülerek manastıra dönüştürülüyor. Ayrıca zengin bir kütüphane yapılarak bilim ve kültür merkezi haline getiriliyor. Trabzon Komnenosları Prensliği’nden III. Alexios (1349-1390) ve ondan sonra gelen prensler de Sümela Manastırı’nı zenginleştirmeye devam ediyorlar. Bu şekilde manastır gelişip büyümeyi sürdürüyor. Hatta Osmanlı İmparatorluğu bölgeyi fethettiği zaman manastıra hiç dokunmadığı gibi sürekli olarak hediyeler gönderip, Sümela’nın aktif bir şekilde kullanılmaya devam etmesini sağlıyor.
Şimdi yukarıda bahsettiğimiz iki keşişin gördüğü rüya olayını da anlatalım.
Sümela Manastırı Gizemi ve Yapılış Efsanesi
385 yılının Ocak ayı, yer Atina.. Keşiş Barnabas ve Keşiş Sophronios o günkü rutin işlerini bitirdikten sonra istirahate çekildiler. Barnabas elindeki kitaptan Meryem Ana ve Hz. İsa’nın doğumu ile ilgili bölümü okurken uyuya kaldı. Belirsiz bir süre geçtikten sonra Keşiş Barnabas’ın odasının içi büyük bir ışık demeti ile aydınlandı. Hz. İsa’nın öğrencilerinden olan Aziz Luka, ellerinde tuttuğu 3 ikona (Hristiyanlık’a ait dini motiflerin işlendiği tahta panolar) ile odada belirdi. Bu 3 ikonadan birinde Meryem Ana’nın bebek İsa’yı kucağında tuttuğu resim vardı.
Aziz Luka: “Barnabas, bu gördüğün ikona şu anda Karadeniz’de Trebizond’da (Trabzon) Santa Maria Kilisesi’nde. Kalkıp oraya gitmeni ve göstereceğim yere yeni bir manastır yapmanı istiyorum.”
Barnabas, önünde sarp kayalıklar ve yeşillikler içinde bir yer gördü. Gördüğü yamaçtaki bir nokta iyice aydınlandı ve manastır şeklini aldı.
Aziz Luka: “İşte tam buraya bu manastırı yapacak ve ismini Sumela koyacaksın. İkonayı da bu manastıra yerleştireceksin.”
Sonrasında odadaki ışık söndü ve Barnabas yere kapaklandı.
Ertesi gün Barnabas bu olayı baş keşişe anlatmak üzere onun yanında gitti. Özel bir durumu anlatmak istediğini dile getirdi. O sırada baş keşiş önce Sophronios ile görüşeceğini, kendisinin dışarıda biraz beklemesini söyledi. Bir süre sonra Sophronios odadan çıkınca Barnabas içeri girdi ve baş keşişe durumu anlattı. Baş keşiş büyük bir şaşkınlık yaşayarak “Sophronios’u geri çağırın bana çabuk” dedi.
Baş keşiş Sophronios ve Barnabas’ı karşısına alıp:
“Beni iyi dinleyin. Dün gece ikiniz de aynı rüyayı görmüşsünüz. Aziz Luka size çok önemli bir görev vermiş ve bunu yapmanız gerek. İmparatordan gerekli izinleri aldıktan sonra yola çıkın” dedi.
Resmi işlemler tamamlandıktan sonra iki keşiş yanlarına verilen 50 kişi ile yola çıktılar ve 1,5 ay sonra Trabzon’a vardılar. Panagia Deresi’ne (Maçka, Altındere Köyü) geldiklerinde rüyalarındaki tepeyi gördüler. Hummalı bir çalışma başladı. O günkü teknoloji ile kayaları delmek çok zordu. İmparatordan gelen emirle çalışan sayısı beş yüze çıkartıldı. Ekip tam 9 yıl boyunca yılmadan çalıştı. Bu 9 yılın sonunda bugünkü Sümela Manastırı’nın çok küçük bir bölümü ortaya çıktı. Kurulan bu ufak kilise ile Barnabas ve Sophronios görevlerini tamamlamışlardı.
# Bu iki keşişin rüya gördükten sonra birbirlerinden habersiz yola çıktıkları ve yolda karşılaştıklarını anlatan ya da rüyaya giren kişinin Meryem Ana olduğunu söyleyen farklı rivayetler de bulunuyor.
Bazı uzmanlar bu olayın Sümela’yı Hristiyanlar için çok değerli kılan ve Aziz Luka tarafından çizildiğine inanılan Meryem Ana ikonasının eskiliğine ve mucizeler yarattığına halkı inandırmak, böylelikle onun değerini büyütmek için uydurulmuş bir efsane olduğunu söylüyor. Bazıları ise bu ikonanın gerçekten Aziz Luka tarafından çizildiğine ve birçok mucizesi olduğuna inanıyor.
Bazı kesimlere göre ise Trabzon İmparatoru III. Aleksios (1349-1390) manastırın gerçek kurucusudur. Manastırda bulunan freskler de bu duruma kanıt olarak gösteriliyor.
Hangisi gerçek bilemeyiz ama şöyle bir durum var. Yapının küçük bir kiliseden (4. yy.) büyük bir manastıra dönüştürülmesi (14. yy.) arasında geçen bin yıllık sürede, burada ne olup bittiğine dair hiçbir tarihi bilgi ya da belge bulunmuyor.
Sümela Manastırı Özellikleri
# Sümela isminin, manastırın üzerinde kurulmuş olduğu dağın tarihteki ismi olan ‘Mela’dan geldiği düşünülüyor. Mela Yunanca ‘siyah’ demek. Stou mela, Mela’da anlamını taşıyor. Karadeniz’e özgü Rumca lehçede ise bu isim “Sou mela” şeklinde söyleniyor. Sou mela ise zamanla Sümela’ya dönüşmüştür.
# Sümela, zamanında bu yörede aktif olarak kullanılan birçok manastır içinde en görkemlisi ve hiyerarşik bakımdan da en önemlisiydi.
# Sümela Manastırı 18. yy. sonrası büyük bir yenilenme dönemine girmiş ve duvarların bir bölümü fresklerle süslenmiştir. 19. yy’da ise büyük bina eklemeleri yapılarak günümüzdeki mükemmel haline getirilmiştir. Aynı yüzyılda yıldızı gittikçe parlayan Meryem Ana, çok sayıda seyyahın uğrak noktası olmuş ve birçok seyahat yazısına konu edilmiştir.
# Fatih Sultan Mehmet bölgeyi fethettikten sonra manastırın haklarına dokunulmayacağına dair bir ferman yayınlatmıştır. Yavuz Sultan Selim de Meryem Ana Manastırı’na çeşitli hediyeler göndermiştir.
# Manastır 1916-1918 yılları arasında Rus işgali altında kalmıştır. 1923 yılından sonra ise tamamen terk edilmiştir.
# Dönemin Yunanistan Başbakanı Eleftherios Venezelos, 1931 yılında Türkiye Başbakanı İsmet İnönü ile anlaşarak manastırdaki kutsal eşyaları Atina’daki Benaki Müzesi’ne aldırmıştır. Daha sonra 1952 yılında ise kutsal eşyalar Yunanistan’ın Veria şehrine, burada kurulan yeni Sümela Manastırı’na taşınmıştır. Ayrıca İngiltere’deki Ashmolean Sanat ve Arkeoloji Müzesi’nde de Sümela’ya ait bazı eserler sergileniyor.
# 2015’te başlayan büyük restorasyon sonrası su kemerleri ve manastıra çıkan merdivenler kullanılır hale getirilmiştir. Yaklaşık 4 bin ton kaya temizlenip, 300 metrelik yürüyüş yolu düzenlenmiştir.
# Sümela Manastırı’nın önemli bölümleri; ana kaya kilisesi, mutfak, öğrenci odaları, şapeller, misafirhane, kütüphane ve kutsal ayazmadır. Manastırın içinde toplamda 70’den fazla oda bulunuyor. Restorasyon çalışmaları ile birçok yeni şapel ortaya çıkartılsa da henüz gizemini koruyan ve bulunamayan odalar olduğu da tahmin ediliyor.
# Sümela’ya çıkışta, araç yolunun bittiği noktadaki kayalığın üstünde kadınlar manastırı “Aya Varvara (Hagia Barbara)” bulunmaktadır. Fakat Sümela Manastırı üzerine araştırmaları bulunan KTÜ Uluslararası İlişkiler Bölümü Siyasi Tarih Anabilim Dalı Öğr. Üyesi Doç. Dr. İsmail Köse, Sümela Manastırı’nda bilinenin aksine hiç kadın yaşamadığını, manastırın tamamen erkek manastırı olarak kullanıldığını söylüyor.
# Sümela Manastırı tarihteki bazı dönemlerde önemini kaybetmiş ve yağmalamalara maruz kalmıştır. Birçok tarihi eser kaybolmuş, yapı içinde yangınlar çıkmıştır. Define avcıları tarafından defalarca kazınmış ve büyük zarar görmüştür. Günümüzde bile ziyaretçiler tarafından tarihi fresklerin üzerleri defalarca kazınmış, çizilmiş ve harap edilmiştir.
# Hristiyan dünyasında 15 Ağustos “Meryem Ana’nın göğe yükseliş günü” olarak kabul edilen ve kutsal sayılan bir gündür. Ortodoks Hristiyanlar 2010 yılında bu önemli günü kutlamak için T.C. Hükümeti’nden özel izin alarak Sümela Manastırı’nda bir ayin yapmıştır. Bu ayin 88 yıl aradan sonra Sümela’da yapılan ilk ayindir. 2010 yılından beri her sene bu ayinler Sümela’da tekrarlanmaktadır.
Sümela Manastırı İçi
Meryem Ana Manastırı’na uzun ve dar merdivenler ile ulaşılıyor. Manastıra girişteki ana kapının yan taraflarında muhafız odaları var ve bu odaların yanındaki diğer merdivenler ise iç avluya uzanıyor. Sağ kısımda kütüphane, keşiş odaları ve misafirhaneler, sol kısımda manastırın ana bölümünü oluşturan kilise mağara ve manastır binaları mevcut. Mağaranın girişine yapılan bu kısımlar 1800’lü yılların ortalarına tarihleniyor. Ayrıca avlu çevresinde bulunan odalardaki dolap, ocak ve hücrelerde Türk sanatı etkileri de görülüyor.
Manastırın esas bölümümü oluşturan kaya kilise ve bitişiğindeki şapelin duvarları fresklerle süslenmiştir. Bu fresklerden, kaya kilisesinin içinde avluya bakan duvarda III. Aleksios dönemine ait olanlar bulunuyor. 18. yy. başlarına ait olan şapeldeki freskler ise 3 farklı dönemde yapılan 3 tabaka şeklindedir.
Sümela Manastırı’ndaki fresklerde işlenen başlıca konular İncil’den alınmış ve Hz. İsa ile Meryem Ana’nın hayatına dair sahnelerdir;
Meryem Ana’nın doğuşu ve mabede sunuluşu, tebliğ..
Hz. İsa’nın doğuşu, mabede sunuluşu ve hayatı..
Meryem’in ölümü ve havariler..
Hz. Adem’in ve Hz. Havva’nın yaratılışı, Tanrı’nın tembihi..
Hz. Adem ile Hz. Havva’nın yasak meyveyi yemeleri, cennetten kovulma..
Dirilme, Thomas’ın şüphesi, kabirde bir melek, Nikaia (İznik) konsili..
Mikail ve Cebrail tasvirleri..
Bu fresklerin büyük kısmı maalesef ciddi zarar görmüş durumda. Yüzlerce yıllık eserlerin üstünde “Muzaffer, Namık, Fahrettin” gibi isimleri, “Seni Seviyorum Esra.. Affet beni Özlem..” gibi yazıları görünce insan gerçekten şoka uğruyor.
2015 sonrası yapılan yenileme çalışmalarında Sümela Manastırı içinde ‘çile odası, cennet ve cehennem, ölüm ve yaşam tasviri taşıyan freskler’ de bulundu. Manastır içinde daha önce hiç keşfedilmemiş birçok odanın var olduğu da düşünülüyor.
Sümela Manastırı içinde kilise binası, keşiş odaları, şapeller ve kütüphane haricinde, kilerler, mutfak, tuvalet gibi bölümler de mevcut. Ayazma bölümünde bulunan suyun ise kutsal ve şifalı olduğuna inanılıyor.
Sümela Manastırı Açıldı mı?
Sümela Manastırı’nda yapılan restorasyon çalışmaları devam ediyor (2020). Normalde 2019 yılı içinde büyük bir kısmının ziyarete açılması planlanıyordu fakat corona salgını nedeniyle çalışmalarda aksaklıklar yaşandı. 2020 yılı itibariyle çalışmalar kaldığı yerden devam ediyor. Sümela Manastırı kısımlar halinde ziyaretçiye açık hale getiriliyor. Şu an tamamını olmasa da bir bölümünü gezebiliyorsunuz. Ama şunu söylemek lazım. Sümela Manastırı’ndaki çalışmalar daha yıllarca sürecek gibi duruyor. Yapı içinde bulunan inşaat iskeleleri manzara anlamında sizi biraz üzebilir. Yine de kesinlikle ziyaret etmenize değer.
Sümela Manastırı Ziyaret Saatleri ve Ziyaret Günleri
Manastır haftanın 7 günü de açık. Sümela Manastırı ziyaret saatleri ise mevsimsel olarak değişiklik gösteriyor.
- Yaz Dönemi (Nisan – Ekim)
Açılış Saati: 08:00 – Kapanış Saati: 19:00 - Kış Dönemi (Ekim – Nisan)
Açılış Saati: 08:00 – Kapanış Saati: 17:00
Sümela Manastırı Giriş Ücreti Ne Kadar? 2020
Müze Kart sahiplerinin ücretsiz girebildiği Sümela Manastırı’nın normal giriş ücreti 10 TL (2020). Yalnız şunu belirtmekte fayda var: Sümela Manastırı, Altındere Vadisi Milli Parkı sınırları içinde bulunuyor. Milli parka girişte ister yaya ister araçla olun, ayrı bir giriş ücreti isteniyor. Bu fiyatlar aracınızın büyüklüğüne göre değişiyor.
Sümela Manastırı’nın alt bölümündeki vadide, dere kenarında çeşitli kafe ve restoranlar, alışveriş yerleri ve pansiyonlar mevcut. Burada yemek, konaklama ve alışveriş gibi ihtiyaçlarınızı karşılayabilirsiniz.
Sümela Manastırı, Türkiye’de gezilecek en güzel yerlerden biri. Gezi Hocası olarak mutlaka gidip görmenizi tavsiye ediyoruz.
