Amazon ormanlarında medeniyetten uzak, ilkel bir toplum olarak yaşayan yüzden fazla kayıtlara geçmiş kabile bulunuyor. Kimisi tesadüfen görüldü, kimisi araştırıldı, kimisi modern yaşama geçiş yaptı… Kimisinin nesilleri ise tükenme noktasına geldi. Medeni insanlar olarak! Amazon ormanlarını kesip, biçip, yok ettiğimiz yetmiyormuş gibi içerisinde yaşayan ilkel kabilelere! karşı da pek barışçıl tutum sergilemiyoruz maalesef.
Hükümetlerin getirdiği ne kadar yasak ve koruma olursa olsun, bu ormanların içinde kaçak şekilde çalışan çiftçiler ve madenciler bulunuyor. Bu kaçak işçiler ormanları kesip yok ederken bir yandan da karşılarına çıkan yerlilere savaş açıyorlar ve onlara karşı ciddi bir tehdit oluşturuyorlar. Son yıllarda Amazon ormanlarında yaşayan yerlilerin birçoğu bu kaçak işçiler tarafından öldürüldü. Ayırca dış dünyanın virüslerine bünyeleri alışık olmayan Amazon yerlileri, temas kurdukları insanlardan basit hastalıkları bile kaparak ölebiliyorlar.
Yeryüzünde gözlerden uzak yerlerde, hiç temas kurulmamış ve keşfedilmemiş topluluklar hala bulunuyor. Modern insanlar dokunmadığı sürece, varlıklarını sürdürecekler.
Avrupa’nın bu kıtayı keşfiyle başlayan işgal ve ölümler 21. yy’da maalesef devam ediyor.
Amazon ormanlarının uyuşturucu ticaretinde üs olarak kullanıldığı, içinde de gizli kamplar, imalathaneler, satış ofisleri ve hatta küçük havalimanları bile bulunduğu söyleniyor. Bu dedikoduları şimdilik geçelim..
Peki Amazon ormanlarında yaşayan ilkel kabileler hangileri, şu ana kadar keşfedilmiş, kayıtlara geçmiş, tanışılmış, iletişim kurulmuş ya da kurulmamış hangi topluluklar var? Gezi Hocası olarak konunun meraklıları için detaylı bir Amazon Yerlileri yazısı hazırlamak istedik.
Öncelikle bunlardan en bilinenleri hakkında aldığımız notları tek tek inceleyelim isterseniz;
İçerikler
Amazon Ormanları’nda Yaşayan İlkel Toplumlar
Brezilya’da yaşayan yerli halkın haklarını ve kültürünü korumak üzere 1967 yılında kurulmuş bir organizasyon var; FUNAI (Fundação Nacional do Índio). Güney Amerika yerlileri hakkında en kapsamlı çalışmaları yapan, inceleyen, koruyan bu organizasyonun kayıt altına aldığı yüzden fazla topluluk bulunuyor. Bunların bir kısmı tamamen yok olmuş durumdalar. Hala yaşamını sürdürenler ile temas kurulmayıp yaşam düzenlerinin bozulmaması için mücadele veriyorlar. Buna rağmen Amazon ormanlarında videoya çekilmiş, fotoğraflanmış, temas kurulmuş hatta meşhur olmuş bir çok ilkel kabile var.
Televizyon, internet siteleri ve gazetelerde dönem dönem karşınıza çıkan;
- Amazon ormanlarında ilkel bir kabile görüntülendi!
- Amazon ormanlarında yaşayan insanlar.
- Amazon ormanlarında bulunan kabile videosu çekildi.
- Yeni bir kabile keşfedildi.
… gibi haberlerin birçoğu aslında FUNAI organizasyonunun çalışmaları sonucu elde edilmiş görüntüler oluyor. Bunu yapma sebepleri ise ilginç. Bu bölgelerde kaçak petrol arayan şirketler, çiftçiler ve madenciler bu tür yerli halkların varlığını inkar ediyorlar. “Hayal ürünü, roman ve film efsanesi” diyorlar. Böylece yaptıkları katliamları yok saymak istiyorlar. FUNAI ise çektiği bu görüntüler sayesinde bu yerlilerin orada olduklarını her daim kanıtlıyor ve “ORADALAR!” mesajını tüm dünyaya veriyor. Dünyadaki yerel halkların haklarını korumaya çalışan bir diğer organizasyon ise Survival International.
Medyada zaman zaman öne çıkan ve hakkında bilgi sahibi olduğumuz bazı yerli halkları size kısaca tanıtalım.
Yanomami (Yanomamö) Kabilesi
Venezuela ile Brezilya’nın birleştiği Orinoco ırmağı havzasında yaşayan dünyanın en ilkel kabilelerinden birisi. Toplamda 200-250’ye yakın köyde yaşayan yaklaşık 35.000 yerli insandan oluşan bir grup. Ama sayıları gittikçe azalıyor. Sebebi ise onlarla aynı bölgede altın arayan kaçak madenci ve çiftçi gruplarıyla savaş halinde olmaları. Brezilya ve Venezuela hükümetleri Yanomamileri korumak için çalışmalar yapıp bölgeyi girişi yasaklasa da zamanla bu yasağı delen madenci ve çiftçiler Yanomami kabilesine karşı tehdit oluşturmaya devam ediyorlar. Günümüzde sayıları yok olma tehlikesiyle karşı karşıyadır.
Şiddete çok meyilli olan Yanomami halkı, hem kendi kendilerine, hem de aile fertlerine yaralayıcı şekilde zarar veriyorlar ama yaptıkları saldırganlık onlar için kutsal bir değer taşıyormuş. Kadın erkek fark etmeksizin vücutlarının çoğu yara bere içinde. Köyler arasında da sürekli çatışma ve savaş hali mevcut.
Yanomami (Yanomamö) kabilesi ölen kabile üyelerini yapraklara sarıp ormana bırakıyorlar. Vücudun et kısmı çürüyüp böcekler tarafından yendikten sonra, kalan kemikleri yakarak, muzlu çorbalarına katıp yiyorlar. Böylece, ölen kişinin ruhunu diri tuttuğuna inanıyorlar.
Yanomami kabilesi, shabono denilen ortası açıklıkta kalan yuvarlak biçimdeki geleneksel yapılarda kalıyorlar. Tepeden görüntüsü stadyumu andırıyor. Bitki ve ağaç kökleri kullanılarak inşa edilen shabono evleri o ailede yaşayanların sayısına göre büyük ya da küçük boyutlarda yapılıyor. Zamanla tahrip olan evler 5-6 yılda bir aile üyelerinin sayısına göre yeniden inşa ediliyor.
Awa Kabilesi
Amazon’un derinliklerinde soyları tükenme tehlikesiyle karşı karşıya olan bir diğer kabile ise Awa kabilesi. 500 yıl önce Brezilya’nın Maranhao eyaletinde sayıları on binleri bulan Awalar’dan bugün geriye sadece birkaç yüz kişi kalmış.
1800’lü yıllarda, Avrupalı hükümdarlara karşı yaşanan ayaklanmalarda ve dışarıdan gelen hastalıklarla bu civardaki yerlilerin on binlercesi ölmüş. Awa kabilesi o günlerden sonra göçebe olarak yaşamaya başlamış. Günümüzde ise Amazon’daki kaçak çiftçi ve madencilerin saldırıları sonuncu sayıları azalmaya devam ediyor.
Awa kabilesi doğayla ve hayvanlarla o kadar uyum içerisindeki Awa yerlilerinin kadınları yavru maymun ve sincapları tıpkı bir bebek gibi emzirip büyütüyorlar.
Sayıları çok azaldığı ve dış dünyadan izole şekilde yaşadıkları için Amazon ormanlarında yaşayan yerli kabile Awaları görmeye çok az kişinin şansı oluyor. Bu şanslı kişilerden biri de Domenico Pugliese isimli bir fotoğrafçı olmuş. Domenico Pugliese, Awa kabilesi ile tanışıp iletişim kurma ve resimlerini çekme imkanı bulmuş. Söylediğine göre Awalar için hayattaki en önemli şeylerin başında aile geliyor. Hayvanları bile aileden birileri olarak görüyorlar.
Piraha Kabilesi
Antropolog Daniel Everett, 1977’den beri uzun yıllar üzerinde araştırma yaptığı ve kendileriyle beraber yaşadığı Piraha kabilesi için “Dünyanın En Mutlu İnsanları” tabirini kullanıyor.
Amazon ormanlarında yaşayan Piraha kabilesi, Brezilya’nın Porto Velho şehrine 400 km. uzaklıkta bulunuyor. En yakın kasabadan buraya gitmek isteseniz bile bu 4 günlük tekne yolculuğu demek yani. 8 yıl bu kabileyle birlikte yaşayan Everett, en çok onların serbest yaşama şekillerine hayran olmuş.
- Piraha kabilesi arasında hiyerarşi yok. Kimse birbirine üstünlük kurmuyor.
- Sadece zorunlu ihtiyaçlarını karşılayacak kadar çalışıyorlar. Avladıkları hayvanlar dışında hiçbir hayvana zarar vermiyorlar. (Bunlar ilkelse biz neyiz acaba!)
- Yiyecekleri herkes arasında eşit paylaştırıyorlar.
- En büyük özellikleri ise Piraha kabilesinin alfabesi yok, rakamları yok. Yazıya dökülebilecek bir dilleri yok. Çeşitli sesler çıkartıyorlar, ıslık çalıyorlar, hayvan seslerini taklit ediyorlar. Öyle ki artık bazı hayvanlarla anlaşabilecek duruma gelmişler.
- Geçmiş ve gelecek kavramlarını kullanmıyorlar. Onlar için zaman ‘şimdi’ ya da ‘şimdi değil’ kelimelerinden ibaret.
Vergi yok, fatura yok, zam yok, metrobüs kuyruğu yok, ne iş derdi, ne okul hayatı. Yaşıyorsunuz şu hayatı be Pirahalar!😎
Daniel Everett’in bu kabileyle ilk iletişime geçme amacı onları eğitmek ve Hristiyanlığı öğretmekmiş. Ama tanıştıktan sonra o Pirahalar’ın değil Piraha kabilesi onun hayatını değiştirmiş. Bu yerel insanlarla alakalı hazırladığı bir belgesel de var.
Amazon ormanlarında yaşayan insanlar belgeseli;
The Grammar of Happiness (Mutluluğun Grameri) ➜ imdb sayfası
Mashco Piro Kabilesi
Peru’daki Amazon ormanlarında dış dünyadan tamamen izole halde yaşayan Mashco Piro kabilesi de Amazon ormanlarında yaşayıp, görüntülenmiş ilkel kabilelerden.
Uzun yıllar dış dünya için neredeyse görünmez olan Mashco Piro kabilesi 2012 yılından beri sık sık Madre de Dios Nehri’nin yukarı bölgesinde kendini göstermeye başlamış. Yetkililere göre Amazon ormanlarında kaçak çiftçilik, petrol ve doğalgaz çalışmaları, uyuşturucu ticareti yapılması, büyük yangınların çıkması gibi nedenlerden dolayı kabilelerin yaşadıkları bölgeler için çember daraldı. İster istemez yerli halk ile bu topluluklar arasında temaslar kurulmaya başlandı.
Mashco Piro kabilesi, Madre de Dios Nehri’nin karşı kıyısındaki köylülerle sürekli sürtüşme ve çatışma halindeler.
Brezilya ve Peru hükümetlerinin normalde bu tip yerli kabilelere karşı “temas kurmama” politikaları bulunuyor ama 40 yıldan uzun bir süredir bu bölgede yerlileri korumak için çalışan Jose Carlos Meirelles “Bu insanlar er ya da geç göz önüne çıkacak, önümüzdeki 10 yılda kendileriyle bir bir temas kurulacağını düşünüyorum” diyor.
Amazon Yerlileri
FUNAI kuruluşu tarafından Brezilya Amazon Bölgesi’nde yaşayan bazı yerli kabile kayıtları şu şekilde;
Tabi bunlar yaşadıkları bölgeye göre isimlendirilmiş olanlardan. İsimsiz olarak kayda geçen de bir çok kabile bulunuyor.
- Apiaká Kabilesi
- Apurinã Kabilesi
- Arua Kabilesi
- Ava-Canoeiro Kabilesi
- Guaja Kabilesi
- Hi-Merima Yerlileri
- Ingarune Kabilesi
- Kanibo (Mayo) Yerlileri
- Kaniwa Yerlileri (Korubo Kabilesi)
- Karafawyana Kabilesi
- Karitiana Kabilesi
- Katawixi Kabilesi
- Kayapó-Pu’ro Yerlileri
- Kayapó-Pituiaro Kabilesi
- Kayapó-Kararao Kabilesi
- Kozicky Yerlileri
- Kulina Yerlileri
- Maku (Nadeb) Yerlileri
- Mamaindé Yerlileri
- Man of the Hole (kabilenin son üyesi olduğu düşünülen tek bir adam)
- Mayoruna Yerlileri
- Miqueleno (Cujubi) Yerlileri
- Nereyana Yerlileri
- Pacaás Novos Yerlileri
- Papavo Yerlileri (Mashco/Harakmbet – Culina – Amahuaca – Yawanahua)
- Pariuaia Kabilesi
- Piriutiti Kabilesi
- Sateré Yerlileri
- Tupi-Kawahib (Piripicura) Yerlileri
- Uru-Eu-Wau-Wau Yerlileri
- Wayãpi (Yawãpi) Yerlileri
- Yanomami Halkı
FUNAI, tüm kabile arkadaşları öldürüldükten sonra tek başına kalan ve 20 yıldan uzun süredir yalnız yaşayan bir kabile üyesini takip ediyordu. 1996 yılından beri bu ıssız dünyada tek başına hayatta kalan kabile üyesinin görüntüleri 2018 yılında yayınlandı.
Amazan ormanları… 20 küsür sene… tek başına…
Milyonluk şehirlerde yaşayıp, İbrahim Tatlıses’ten “Yalnızım Dostlarım” dinleye dinleye sürekli tribe giren arkadaşlara buradan selam olsun!
Brezilyalı bir fotoğrafçı olan Ricardo Stucker’ın bindiği helikopter Amazon yağmur ormanları üzerinde ilerlerken, helikopterin rotası fırtına sebebiyle değişmek zorunda kalıyor. Bu durum sayesinde Stucker, ormanda yaşayan ve dünyanın modern yaşam düzeniyle henüz tanışmamış bir kabileyle karşılaşıyor. O kabileden bir görsel..
Bir keşif uçuşu sırasında görüntülenen başka bir yerli kabile.
PERU’da yaşadığı kayıt altına alınmış bazı Amazon insanları ise şu şekilde;
- Mashco-Piro Kabilesi
- Matsigenka’daki Kugapakori ve Nahua Toplulukları
- Nanti Yerlileri
- Asháninka Halkı
- Isconahua (Iskobakebu) Kabilesi
- Kapanawa Halkı
- Yora Yerlileri
- Murunahua ve Chitonahua Halkı
- Mastanahua Kabilesi
- Kakataibo Kabilesi
Kendi dünyasında yaşayan bu insanların olduğu bölgelere helikopterle gidip, o insanların huzurunu bozmak ne derece doğru? Burası tartışılır ama onların şaşkınlık içerisindeki bu yüz ifadeleri, bir gün uzaylılarla karşılaşırsak bizim yüzümüzde oluşacak ifade hakkında ipucu verebilir. 🙂
# yararlandığımız kaynaklar: Survival International ve Funai
AMAZON ORMANLARI HAKKINDA BİLMENİZ GEREKEN HER ŞEY! (TIKLAYIN)
