Aydın Afrodisias Antik Kenti Hakkında Bilgi

Aphrodite’e adanmış kentlerin en ünlüsü olan Aphrodisias’ın tarihi M.Ö. 5000’lere kadar uzanıyor. Prehistorik bir yerleşke olan kente Aphrodisias ismi M.Ö. 2. yy’da Roma Devleti tarafından verilmiş.

Kentin tiyatro bölümünde yapılan kazılarda Roma lideri Caesar’ın Afrodit’e hediye ettiği altın bir Eros heykelinden söz eden yazılara rastlanmış. Bu nedenle Caesar’ın Aphrodisias’a gelip tanrıçaya sadakatini sunmuş olabileceği düşünülüyor.

M.Ö. 6.yy’da Aphrodisias küçük bir köydür ve ilk Aphrodite Tapınağı bu devirde inşa edilmiştir. M.Ö. 2.yy’da hızla büyümeye başlayan bölgeye Yunanlıların şehir-devleti anlamına gelen ‘polis’ ünvanı verilmiştir. M.Ö. 1.yy’da Roma İmparatoru Augustus; “Bütün Asya toprakları içerisinde kendime bu kenti seçiyorum” diyerek kenti kişisel koruması altına almıştır.

M.S. 1. ve 3. yy. arası kentte bulunan heykeltraşlık okulunun şöhreti her yere ulaşmış ve bölge ziyaretçi akınına uğramaya başlamıştır. Günümüzde Aphrodisias Müzesi’ni ziyaret ettiğinizde en çok göreceğiniz eserlerin başında heykeller geliyor.

M.S. 3. yy’a kadar farklı eyaletlere başkentlik yapan kent, daha sonra Roma’nın bölünmesiyle Bizans topraklarına katıldı. M.S. 4.yy’dan itibaren Hristiyanlığın yayılmaya başladığı süreçte, şehirdeki paganizm kalıntıları silinmeye çalışıldı. Aphrodisias ismi yazıtlardan kaldırılmaya başlandı. Bizanslılar buraya Kayra ismini verdiler. Hatta bugün Aydın’ın Geyre ilçesinin isminin buradan geldiği düşünülüyor.

Aphrodisias 7. yy’a kadar önemini korumayı başarsa da sonrasında yaşadığı istilalar, siyasal olaylar ve büyük depremler nedeniyle önemini kaybetmeye başlamıştır.

11. yy’da Selçuklu Devleti’ne katılan kent, 13. yy’dan sonra Menteşe Beyliği egemenliğine dahil olmuştur. Afrodisias Antik Kenti’nin bu yıllarda tamamen terk edilmiş olduğu sanılıyor. 15. ve 16 . yy’larda yörede Geyre Köyü kurulmuş ama depremlerden nasibini alan yerleşke yer değiştirmiş, günümüzdeki Geyre Kasabası’nın olduğu bölgeye yeniden inşa edilmiştir.

Sonrasında ise Ara Güler devreye giriyor..

Afrodisias Antik Kenti Nasıl Bulundu?

Aydın Geyre’ye gazeteci olarak giden Ara Güler bölgede yolunu kaybeder. Akşamın geç saatlerinde yolu bulmaya çalışsa da neticeye varamaz. Böyle olunca, en yakın köye giderek konaklamak ister. Köyde ilk olarak bir kahveye gider. Köylülerle sohbet ederken köylülerin genel kültür ve tarih bilgilerine hayran kalır.

Köyün her tarafında çeşitli antik kent kalıntıları mevcuttur. Ara Güler bu kalıntı eserlerin fotoğrafını çekerek köyden ayrılır. Uzun süre araştırmalar yapsa da net bir bilgiye ulaşamaz.

Daha sonra fotoğrafları Times Dergisi’ne gönderir. Times, Ara Güler’den fotoğrafları renkli olarak tekrar yollamasını talep eder. Bunun üzerine aynı köye giden Ara Güler resimleri tekrar çekip gönderir. Times Dergisi fotoğrafları basınca bir anda tüm dünyanın gözleri bu antik kente odaklanır. Amerika’dan gelen arkeologlar, mekanın efsanelere konu olan ve ismini Afrodit’ten alan Aphrodisias Antik Şehri olduğunu ilan eder.

# Ara Güler Afrodisias fotoğraflarını yazımızın sonuna ekledik.

1961 yılında bölgeye gelen Türk arkeolog Prof. Dr. Kenan Tevfik Erim, antik kentteki çalışmaların başlamasına ön ayak olmuştur. Erim bu keşfe o kadar bağlılık göstermişti ki, hayatının geri kalanını bu kentteki kazılarla uğraşarak geçirdi. 3 Kasım 1990 yılında vefat ettiğinde Afrodisias Antik Kenti’ne gömüldü. Kenan Tevfik Erim bir antik kente gömülen ilk Türk arkeologtur.

Aphrodisias Antik Kenti’ndeki Önemli Kalıntılar

# Sebasteion: Roma İmparatorluğu’nun Yunanca konuşulan bölgelerinde imparatora tanrı gibi tapınılırdı. Sebasteion’da bu amaçla yapılmış dini bir yapıdır.

Bugün ilk katını görebildiğimiz yapı, Aphrodite kutsal alanına ve tapınağına giden imparatorluk yoludur. Yapının ana bölümünü tapınak ve uzun bir açık avlu oluşturur. Esası üç katlı olan bu yolun alt katı dorik, orta katı ionik, üst katı ise korint üslubunda inşa edilmiş. İkinci ve üçüncü katta, sütunların arasında bulunan levhalardaki sahnelerde imparatorların yaşamlarıyla ilgili sahneler ve onların büstleri vardı.

# Agora: İon tarzı sütunlu caddenin oluşturduğu agora, tiberius portikosuyla birlikte kentin merkezini oluşturur. Portikonun ortasında yer alan havuz eski zamanların bilinen en büyük havuzudur. Agoranın en büyük özelliği bu havuza sahip olmasıdır. Aynı zamanda buranın, kentin açık hava sarnıcı olarak işlev gördüğü düşünülebilir.

# Tiyatro: Prehistorik höyüğe yaslanmış olarak inşa edilen yapı M.Ö. 50 yılı civarında kente gelen özgür bırakılmış köle Zoilos tarafından yaptırılmıştır. 8 bin kişilik bir kapasiteye sahip olan tiyatronun skenesi dor nizamındadır. Tiyatronun sahnesi yarım daire şeklinde ve biraz derindedir. Binanın duvarlarının yüksek olması, Roma devrinde bu binada gladyatör ve hayvan dövüşlerinin de yapıldığına işaret eder.

İki diazomalı tiyatronun sahne binası üç katlıdır ve mermerden yapılmıştır. Sahne binasının 1.katı, üzerine yazılmış olan adak yazısıyla birlikte yeniden ayağa kaldırılmıştır.

Tiyatronun ön tarafında fıskiyeli bir havuz ve çevresinde sütunlu bir yol yer almaktadır. Bu bölüm Roma devrinde platza (piyasa) adıyla anılıyordu (bugün kullanılan piyasaya çıkmak sözü Aphrodisias’tan gelmektedir). Bu alan tiyatroya gelenlerin gösteri arasında ıslak zeminde yürüyerek serinlemesi, oyunların olmadığı zamanlarda bir takım tartışmalar, konuşmalar yapmak için düzenlenmiş bir alandır.

# Hadrian Hamamı: Kamusal binaların en büyüklerinden biri olan hamam, M.Ö. 2.yy’da imparator Hadrianus adına yaptırılmıştır. Yapı birbirine paralel tonozlu odalardan oluşmaktadır. Büyük kalker bloklarla örülen ve önemli bir kısmı ayakta olan duvarların üzerleri mermer plakalarla kaplıydı. Binanın önünde etrafı sütunlarla çevrili bir ön avlu (peristil), kuzeyinde de bir çeşme yer almaktadır. Çeşmenin içinde ve etrafında mitolojik heykeller, ön avludaki kabarmalar, sütunlu kısımlarda portre heykeller bugün Aphrodisias Müzesi’nde görülebilir.

# Kuzey Agora: Bugün sütunlarını görebildiğimiz kuzey agoranın yanında yer alan odeon (musiki salonu) 500 kişilik bir kapasiteye sahiptir. Odeonun bu kısımda yer alması kuzey agoranın çarşı, pazar değil de sosyal olayların yaşandığı yer olduğunu düşündürmektedir.

# Bouleuterion (Şehir Meclisi): Yapı şehrin yerel yönetimini sağlayan meclisin toplanma yeri olması yanında kapalı tiyatro, konser salonu olarak da kullanılmıştır. Mevcut yapı M.S. 200 yıllarında kuzey agoranın kuzeyine yapılmıştır. Binaya, agoranın oldukça yüksek olan çift koridorlu kuzey portikosundan girilirdi. Dış kapının yanında bulunan kaideler üzerinde portre heykeller yer almaktaydı. Bu heykeller Aphrodisias müzesinde sergilenmektedir.

# Stadyum: M.S. 1. yy. yapısıdır ve 30 bin kişi kapasiteye sahiptir. İki ucu iki sphendone ile kapatılmış, sağ tarafa gelen yer ayrıca bir duvarla çevrilmiş, arena şekline sokulmuştur. Bu bölüm Roma çağında, tiyatro dışında gladyatör ve hayvan dövüşlerinin yapıldığı diğer mekandır. Stadyumun büyük kısmı günümüze ulaşmıştır. Kuzey tarafındaki tribünlerin arkasında şehir surlarının kalıntıları bugün görülebilmektedir.

# Aphrodite Tapınağı: M.Ö. 6.yy’da kutsal bir alan olarak bilinen tapınak, M.Ö. 1 ve 2. yy. arasında 8×13 ionik üslupta pseudodipteros olarak inşa edilmiştir. M.S. 5. yy’da 3 nefli bir bazilikaya çevrilen yapının girişte bir narteksi, doğuda ise apsisi yer almaktadır. Apsisin önünde görülen bir sıra taş kalıntısı tapınağın hazine duvarına aittir. Tapınak bazilikaya çevrilirken bema duvarı ile hazine duvarı üzerine kurulmuştur.

Burası sadece tapınak ve kutsal alan olarak kalmamış, bu alana aynı zamanda Aphrodite öğretisini insanlara yaymak ve öğretiyi egemen kılmak için bir felsefe okulu kurulmuştur.