Yüksek bir tepede, Doğubayazıt’a hakim konumda bulunan İshak Paşa Sarayı, sadece Ağrı ilimizin değil, Doğu Anadolu Bölgesi’nin de en ihtişamlı tarihi eserlerinden biridir. Yapımındaki büyüleyici ustalığın ve mimarinin yanında, harika manzarası da gidenleri mest ediyor. Saray, gece şehir ışıkları ile başka, kışın karlar altına bembeyaz manzarası ile bir başka güzel.
İshak Paşa Sarayı, ülkemizde bulunan son devrin en önemli tarihi eserleri listesinde, İstanbul Topkapı Sarayı’ndan sonra ikinci sırada yer alıyor.
İshak Paşa Sarayı Nerede? Harita Konumu
Ağrı ilimizin Doğubayazıt ilçesinde bulunan saray, şehir merkezinin güneydoğusunda, yüksek bir noktaya kurulmuştur. İlçe merkezine yaklaşık 6 km. mesafededir. Ağrı merkezden İshak Paşa Sarayı’na özel araçla ulaşım 1,5 saat kadar sürüyor.
İshak Paşa Sarayı Kısa Tarihi
1685 yılında Beyazıt sancak beyi Çolak Abdi Paşa tarafından yaptırılmaya başlanan İshak Paşa Sarayı’nın inşasına, bir dönem Abdülfettah Efendi zamanında devam edilir. Daha sonra Abdülfettah Efendi’nin oğlu Mahmut Paşa sarayın yapımını devralsa da tamamlayamadan vefat eder. Mahmut Paşa’dan sonra sancak beyi olarak atanan II. İshak Paşa, 1785 yılında nihayet sarayı tamamlamaya vakıf olur.
1877-1878 tarihlerinde, Osmanlı-Rus savaşları neticesinde saray bir dönem Rus hakimiyetine geçmiştir. 1. Dünya Savaşı sonrasında ise bölge tekrar Türk topraklarına dahil olmuştur. Saray günümüzde yerli ve yabancı turistleri ağırlayan en önemli tarihi eserlerimizden biridir.
İshak Paşa Sarayı Hakkında Bilgi ve Sarayın Özellikleri
Zemini kayalığa oturtulan yapı 7600 m²’lik bir alanı kaplamaktadır.
Türk saray mimarisine göre planlanan yapının bina teşkilatı iç içe 2 avlunun çevresinde toplanmıştır. 2 avlu birbiriyle 10 metre uzunluğunda tonozlu bir geçitle bağlıdır. İkinci avlunun dört yanı bina kümeleri ile çevrilidir. Sarayın mabeyni ile selamlık teşkilatının bina kümeleri, bir cami ve camiye bitişik bir türbe avlunun sağ tarafında yer alır.
Mekan, yapıldığı dönem hem Çolak Abdi Paşa’nın aile sarayı hem de kale görevi görmekteydi. Sarayın o zamanlar iki savunma sistemi vardı. Birincisi sarayın esas kapısı, yıkılması neredeyse imkansız olan som demirden yapılmıştı. Fakat Dünya Savaşı sonrası Ruslar bu kapıyı alıp ülkelerine götürmüşlerdi. Bugün Moskova Müzesi’nde sergilenmektedir. İkincisi ise üstü düz, yanı merdivenli olan binek taşı. İnsan boyundaki bu taş, siper kapı olmamasına rağmen sarayı koruyan en büyük savunma elemanlarından biriydi.
Sarayın ilk avlusu dış hizmetlere ayrılmıştı. Saraya herhangi bir nedenle ziyarete gelen kişi bu avluya gelir, daha öteye geçmesi pek mümkün olmazdı. Dolayısıyla avluda, bazı duvarların içinde ve aşağı katta askeri kışlalar ve depolar yer alırdı.
Birinci avluda bulunan su çeşmesi, anlatıldığına göre kimi zaman süt çeşmesi olarak kullanılırmış. Hıdırellez ve Nevruz gibi bayramlarda kısmetler açılsın, felaketler, kötülükler gitsin diye eşikler sütle yıkanırmış.
İkinci avlu Paşa divanının ve mahkemelerin kurulduğu, toplantıların yapıldığı, misafirlerin kabul edildiği yerdir.
Sarayın üçüncü bölümüne stilize iki hayat ağacının arasından geçerek ulaşılır. Burası sarayın haremidir. Bu bölümde özel misafirlerin ağırladığı ziyafet salonu, sadrazam eşi ve validesinin yaşadığı odalar, tuvalet, hamam ve mutfak, bunun dışında cami ve türbe de yer almaktadır. Cami dikdörtgen planlıdır. Kesme taştan inşa edilen caminin pencere kenarları ile bazı duvarları bitki motifleri ile süslüdür. Caminin güneyinde bulunan iki katlı türbe Çolak Abdi Paşa’ya aittir. Türbe, sekizgen planlı ve iki katlı oluşu ile Selçuklu kümbetlerine benzemektedir.
Sarayda kalorifer, kanalizasyon ve su tertibatı bulunmaktadır. Sarayın ısınma sistemi, kalorifer kazanında ısınan suyun duvar içindeki su kanallarına gelerek devir daim yapması şeklinde çalışmaktaydı.
İshak Paşa Sarayı, Avrupa ve Doğu mimarisi süsleme sanatından örnekler sunan bir yapıya da sahip. Aynı zamanda saraydaki formla fonksiyonun uyumu dikkat çekicidir.
İshak Paşa Kimdir?
Sicill-i Osmani’de, Ocaklı Beyleri’nin soyundan gelen I. İshak Paşa’nın 16. yüzyılda İslamiyet’i kabul ettiği bildirilmektedir. Osmanlı Sarayı’nın vezirlerinden olan İshak Paşa, Tiflis valiliğine kadar yükselmiştir. Fakat burada saraya adını veren İshak Paşa’dan bahsetmiyoruz. Birçok yazıda ‘İshak Paşa’lar maalesef karıştırılmış. Vezir İshak Paşa’nın oğlu Hacı Ahmet Paşa’dır. O’nun da oğlu Çıldır Hanedanı’ndan Hasan Paşa’dır. Bugün ki sarayı yaptıran II. İshak Paşa ise Hasan Paşa’nın oğludur.
İshak Paşa, 18. yüzyılda vezir rütbesi ile Çıldır ve Ahıska valiliği yapmış devlet adamıdır.
İshak Paşa Sarayı Hikayesi
Saray, yapıldığı dönemin en ihtişamlı mekanlarından biri olmuştu. Yerli ve yabancı halkın da dikkatini çekmişti. İran-Osmanlı toprakları arasında seyahat eden yolcuların sürekli dilindeydi. Bu durum ülkede çeşitli dedikodulara yol açmıştı. Sanki İshak Paşa Sarayı, Osmanlı Hanedanlığı’na rakip konumdaydı. Bir gün İran elçisi, İstanbul’a giderken sarayda konuk olmuş ve sarayın ihtişamından çok etkilenmişti. Padişahın huzuruna gelince, İshak Paşa Sarayı’nı övmekle bitirememişti. Birçok dedikodunun üzerine bu olay bardağı taşıran son damla olmuştu ve İshak Paşa, Hasankale’ye sürülmüştü.
