Aydın, antik kentler cenneti olan Ege Bölgesi’nin köklü medeniyetlere ev sahipliği yapmış illerinden biridir. Her ne kadar tatil beldesi olarak bilinse de, antik kentler bakımından da önemli bir konuma sahip olduğunu gösterebilmek için böyle bir yazı kaleme aldık. Aydın’da bulunan antik kentleri dilerseniz beraber inceleyelim.
İçerikler
Milet (Miletos) Antik Kenti
Milet (Miletos), geçmişi Neolitik Çağ’a dayanan, felsefenin temellerinin atıldığı, dünyanın en eski kentlerinden biridir. Özellikle heybetli amfi tiyatrosundan etkilenmemek elde değil. Mekana vardığınızda tarihi merdivenlerden çıkın ve kentin büyüsünü yaşayarak hissedin deriz.
M.S. 4. yüzyıldan itibaren, Büyük Menderes’in alüvyonlarını denize doldurması ile liman özelliğini yitiren kentin eski limanı bugün denizden 5 km. içeride kalmıştır. Miletos, M.Ö. 7.ve 6.yüzyılda kurulan 30 kadar koloni kentinin deniz aşırı ticaretiyle geçinen bir yerdi.
Thales, Anaksimenes, Anaksimandros gibi doğacı filozoflar, tarihçi Hekataios, kent plancı Hippodamos ve Ayasofya mimarlarından biri olan İsidoros, Milet doğumlu önemli isimlerdir. İyon alfabesi Milet kentinin buluşudur. Milet, Aydın Antik Kentler listesinin başında yer almayı hak ediyor değil mi?
Milet Antik Kenti Nerede? Nasıl Gidilir? Harita Konumu
Milet Ören Yeri, Aydın’ın Didim ilçesinin yaklaşık 22 km. kadar kuzeyinde kalıyor. Didim – Gülbahçe karayolu ile ulaşılan Milet Ören Yeri, Balat Köyü’nün hemen yanında bulunuyor. Özel aracınız yoksa Didim merkezden o bölgeye giden minibüsleri kullanabilirsiniz.
Milet Antik Kenti Hakkında Bilgi
# Tiyatro: Milet’in tiyatrosu herhangi bir tepeye yaslandırılmamış, tamamen tonozlar üzerinde yükselen, M.S. 1. yy. yapısıdır. Yarım daire şeklindeki orkestrası, sahne binası ve tek diazoması bulunan 15 bin kişilik tiyatroda gladyatör ve vahşi hayvan dövüşleri yapılmıştır. Tiyatronun altarında görünen Grifon (Poseidon’un yaratıkları) tasvirleri Milet’in sembollerindendir.
Tiyatroda gezinirken oturakların üzerine kazınmış isimler dikkat çekiyor. Bu yazılar, o dönemlerde tiyatro oturaklarının kişiler tarafından sezonluk kiralandığını gösteriyor. Milet’te kazı çalışmaları yapan Alman Arkeoloji Profesörü Kreiner’e göre dünyadaki ilk grev 2 bin 500 yıl önce Milet’te yaşanmış. Sebebi ise tiyatro yapımında ortaya çıkan bir takım finansal sıkıntılar yüzünden işçilerin isyan etmesi.
# Milet Limanı: Kentin limanı bugün denizden 5 km. içeridedir. Göze çarpan yuvarlak basamaklı bina, alüvyonlar altında kalan limanın deniz feneridir. Bu fener aynı zamanda liman anıtıdır. Limanın girişinde, iki tepe arasında bulunması gereken aslan heykelleri bugün yerinde değildir.
Liman feneri ve aslanlı giriş arasında, dönemin Roma valisi Capito’nun yaptırdığı söylenen liman hamamları yer alır.
# Milet Stoası: Milet’in ion tarzındaki stoası, hemen yanında 3 kemerli anıtsal çeşme (şu anda Berlin Müzesi’nde), meclis binası, kiremit çatılı bazilikası ve Faustina hamamlarıyla kentin görülmeye değer bir diğer görkemli yapısıdır. Hamamlardan hemen önce, Tanrıça Hera’ya adanmış Roma Devleti kutsal alanı yer alır. Bu alanın hemen arkasında da meclis binası bulunur. Şehrin agorası, bouleuterion (şehir meclisi) ile çeşme binası (nymphaion) arasında kalan sahadır. Çeşme binasından sonra görünen temeller, agoranın kuzey kapısına aittir (kapı Berlin Müzesi’nde). Agoranın ortasında görünen bina, agorada satılan malların depo edildiği yer, yanındaki yıkıntı ise meclis binasıdır. Binanın hemen önündeki kare planlı pritoneon yani kutsal ateşin yandığı bölüm ve ona bitişik yarım yuvarlak şehir meclisi yer almaktadır. Şehir meclisi ile kutsal ateşin yandığı alanın iç içe olması, buranın muhtemelen tahıl borsa binası olarak kullanıldığını düşündürmektedir. Çünkü o dönemlerde yapılan bütün mal alışverişlerinde, alacak verecek işlerinde tanrılar şahit tutulurdu.
Depo binasının ilerisinde, yerde duran üçgen alınlığın büyük olasılıkla Mısır tanrısı Serapis’e ait tapınağın bir parçası olduğu düşünülmektedir. Çünkü Milet‘in Mısır ile dış ticaret bağlantıları vardı. Aynı zamanda Milet, sekiz Anadolu kenti ile birlikte Nil Deltası’nda ticaret kolonisi kurmuştu.
Nysa Antik Kenti
Bir gün yolunuz Aydın-Denizli karayoluna düşerse yol kenarında Nysa Antik Kenti tabelasını göreceksiniz. Sakın ha “Gitsek mi acaba?” diye tereddüt etmeyin. Dev amfi tiyatrosu, tarihi kanalları ve tünelleri ile otobanın hemen dibinde bulunan bu tarihi mekanı görmeden Aydın’dan ayrılırsanız yazık olur.
Nysa Antik Kenti Nerede? Nasıl Gidilir? Harita Konumu
Nysa Antik Kenti, Aydın’ın Sultanhisar ilçesinin kuzeybatısındaki tepelerde yer alır. Aydın-Denizli karayolu üzerinde bulunan antik kent, Aydın merkeze 30 km., Sultanhisar ilçesine 3 km. mesafededir.
Nysa Antik Kenti Hakkında Bilgi
Coğrafyacı Strabon’a göre Nysa Antik Kenti’ni, Athymbros, Athymbrados ve Hydreleos adlı üç kardeş kurmuştur. Daha sonra M.Ö. 3. yy’ın ilk yıllarında Seleukos Kralı I. Antiohos tarafından kent yeniden imar edilmiştir. Aile üyelerinden birinin adı olan Nysa ismi kente verilmiştir.
Bu yerleşim yeri ortadan bir yarla ayrılmıştır. Fakat bu yarık kamufle edilerek kent için düz bir alan oluşturulmuştur. Yarığın üzerinde bugün de görülen kalıntılar Roma devri köprüsü kalıntılarıdır. Ortada akan derenin batısında gymnasium ve kütüphane, doğusunda agora, kent meclisi ve yaşlılar meclisi (gerontikon) yer alır. Roma köprüsünün kuzey ucuna tiyatro, güneyine stadyum yerleştirilmiştir.
# Nysa Tiyatrosu: Nysa, Antik Yunan’da şarap tanrısı olan Dionysos’un doğum yeri olmasından dolayı kentin tiyatrosu kente göre oldukça büyüktür. Bilinen ilk Dionysos törenleri burada yapılmıştır. Tiyatronun Roma devrinde eklenen sahne binasının kabartma dizisinde Dionysos’un doğumu, annesi Semele, Dionysos’un Nysa dağına bırakılması, büyütülmesi ve bağ bozumu şenliklerinin düzenlenmesi ayrıntılı biçimde betimlenmiştir.
Priene Antik Kenti
Helenistik dönem yapılarının günümüze sapasağlam geldiği bir antik kent Priene. Büyük İskender’i ağırlayan bu bölge bir zamanlar deniz kenarıymış. Günümüzde ise uçsuz bucaksız dümdüz bir ova haline gelmiş. Eşsiz bir manzaraya sahip Priene, sırtını sarp kayalara yaslamış olarak konuklarını ağırlıyor.
Priene Antik Kenti Nerede? Nasıl Gidilir? Harita Konumu
Dilek Dağı’nın (Samsun Dağı) kayalık tepesine kurulan Priene Antik Kenti’ne Söke – Bodrum karayolunun 5. kilometresinden ayrılan Güllübahçe Köyü yoluyla ulaşılır. Priene Ören Yeri, Söke merkeze yaklaşık 15 km. uzaklıkta bulunuyor.
Priene Antik Kenti Hakkında Bilgi
Aslında Priene, Ege Denizi kıyısında M.Ö. 1100 yıllarında İonlar tarafından kurulan bir liman kentidir. Fakat Menderes Irmağı’nın alüvyonlarını limana yığması üzerine Latmos Körfezi dolmuş ve halk burayı terk edip M.Ö. 350’de bugünkü yerine taşınmıştır.
İon Birliği’nin en hareketli liman kentlerinden biri olan Priene, M.Ö. 7. yy’da Kimmer saldırısına uğramıştır. Daha sonra Lidya egemenliğine giren kent, ardından M.Ö. 546’da Perslerin boyunduruğuna girmiştir. M.Ö. 5. yy’da İonyalıların Perslere savaş açmasının ardından, 494’te Priene de İonyalıların yanında yer alarak savaşa katılır. Persler bu savaşta galip gelirler. Daha sonra Atina ile savaşan Persler yenilgiye uğrar. Bu zaferin ardından kurulan Attik Delos Birliği, M.Ö. 450’de Priene’yi birliğine katar.
Helenistik dönem boyunca şehir, Ptolemaic, Seleucid ve Bergama Krallığı’nın hakimiyetine girmiştir. Bergama Kralı II. Attalos M.Ö. 133’te ölünce kent Roma egemenliğini girer. Bu dönemde savaşlar ve korsan saldırıları nedeniyle zor günler geçiren kent sadece İmparator Augustus zamanında bir barış dönemi geçirmiştir. Bizans çağında piskoposluk merkezi olan Priene, 12. yy’da tamamen terk edilmiştir.
# Priene Athena Tapınağı: Kapısı Augustus dönemine tarihlenen tapınağın tasarımcısı, dünyanın yedi harikasından biri olan Maussolleion’un da (Halikarnas Mozolesi) mimarı olan Piteos’tur. 6×11 sütunlu tapınak, İskender’in sunuş yazıtını içermektedir.
# Priene Tiyatrosu: M.Ö. 225-200 yılları arasına tarihlenen tiyatro özünde Helen tiyatrosudur. Fakat Roma döneminde sahne binası eklenerek Roma dönemi formuna sokulmuştur. Tiyatroda loca yoktur. Onun yerine birbirinden bağımsız tek tek koltuklar mevcuttur. Yaklaşık 5 bin kişiliktir ve 50 sıralıdır. Ortadaki mermer koltuk krala aittir. Özel koltuklarda şehrin ileri gelen ailelerinin erkekleri, daha geride ise eşleri otururdu. Dolayısıyla kadının ikinci sınıf görüldüğü Helen kültürünü benimseyen Priene halkı, tiyatrolarını dor stilinde ve erkeğe yönelik bir yapıda inşa etmişlerdir.
Priene tiyatrosu da diğer tüm tiyatrolar gibi tanrı Dionysos’a adanmıştır. Fakat burada tanrı Apollon adına da şenlikler düzenlenmekteydi. Bunu da proedrianın (antik tiyatro yapısında ilk basamakta yer alan, özel kişilerin oturması için ayrılan yer) ayaklık kısmındaki lir figüründen anlıyoruz.
# Priene Agorası: Şehrin agorası iki sıra sütunludur. 640 kişilik şehir meclisi, köşeli mimarisi ile Türkiye’de tektir. Hemen yanında şehrin kutsal ateşinin yakıldığı prytaneion görülür. Şehir merkezinde aynı zamanda balık pazarı, Zeus Olympos Tapınağı yer alır. Batıya doğru inen yolda İskender’in kaldığı evin kalıntıları göze çarpar. Daha ileride ise Kybele Temenosu yer alır. Agoranın güneybatı köşesinden merdivenle inildiğinde gymnasiuma ulaşılır. Tiyatronun yanında Bizans bazilikası, güneyinde yukarı gymnasium ve hamam yer alır. Demeter Temenosu akropolin eteğindedir.
# Priene Kent Planı: Hippodamos planlı kentte her bir yapı bir insula (ada, parsel) şeklinde düşünülmüş. Konutlar için bir insula, resmi bina ve tapınaklar için iki, dört ya da altı insula ayrılmıştır. Kare bölümler olarak planlanan şehirde ara kısımlar cadde, ortalarda ise binalar bulunmaktadır.
Aphrodisias Antik Kenti
Aphrodisias Antik Kenti için daha detaylı yazılmış ayrı biz başlığımız var. Fakat ziyaretçilerin es geçmemesi için Aydın Antik Kent Rehberi yazımızda da buraya yer verdik. Ara Güler’in şans eseri bulduğu Afrodisias Antik Kenti dünyaca ünlü eserlerimizden biridir. Aydın gezilecek yerler listesinin üst sıralarında olmayı hak ediyor.. Detaylar için aşağıdaki linki ziyaret edebilirsiniz.
APHRODİSİAS ANTİK KENTİ (TIKLAYIN)
Didyma Apollon Tapınağı
Aydın ilinin, hatta tüm Ege Bölgesi’nin en önemli tarihi kalıntılarına sahip yerlerinden biri Didim Apollon Tapınağı. Hem tarihteki yeri ve önemi hem de oldukça sağlam şekilde günümüze ulaşmasıyla, Aydın’da görülmesi gereken tarihi mekanların başında geliyor. Didyma Apollon Tapınağı’na ait detayları, bilgileri ve tapınağa ait görselleri aşağıdaki yazımızda inceleyebilirsiniz.
DİDYMA APOLLON TAPINAĞI HAKKINDA BİLGİLER (TIKLAYIN)
Aydın Zeus Mağarası
Detaylara girmeden önce hemen belirtelim ki Zeus Mağarası bir antik kent değil. Ama antik zamanlara ev sahipliği yaptığı için bu sayfada yer vermek istedik. Mitolojik efsanelere göre; Gök Tanrısı Zeus, kardeşi Poseidon’u sinirlendirdiği zaman kardeşinin hışmından kaçar ve bu mağaraya sığınırmış. Bu mağarada sakinleşirmiş. Olay bu. 🙂
Mağaranın girişinden itibaren patika bir yol yaklaşık 20 metre boyunca ziyaretçilere eşlik ediyor. Bu yolda kayrak taşları da mevcut. Mağaradaki suyun derinliği 15 – 20 metre civarında. Yüksek su seviyesi mağarayı bir havuz görünümüne kavuşturmuş. Tatlı ve tuzlu suyun karışımı ile ortaya mavi-yeşil karışımı güzel de bir manzara çıkmış. Mağarada yazın turistler yüzüyor, kışın ise bölge halkı. Elverişsiz hava koşulları olduğu zaman, sahillerde denize giremeyen yerli halk ve ziyaretçiler bu bölgeye geliyorlar ve sakin sularda rahatlıkla yüzebiliyorlar.
AYDIN NASIL BİR YER? AYDIN HAKKINDA BİLGİ (TIKLAYIN)
Zeus Mağarası Nerede? Nasıl Gidilir? Harita Konumu
Aydın’ın doğal güzelliklerinden biri olan Zeus Mağarası konum olarak Dilek Yarımadası Milli Parkı’na çok yakın bir yerde. Mağara, Kuşadası’na 25 km. Aydın merkeze ise 140 km. uzaklıkta bulunuyor. Özel araç olmadan gelmek istereniz, Kuşadası’ndan Dilek Yarımadası Büyük Menderes Deltası Milli Parkı istikametine giden minibüsleri kullanabilirsiniz.
