Gelişen teknoloji ile günümüzde gezginlerimiz artık youtube, instagram, facebook gibi uygulamalar aracılığı ile seyahat tecrübelerini paylaşıyorlar. Gezi blogları da aldı başını gitti. Fakat yazılı metinler her devirde olduğu gibi bugün de insanların ilgisini çekmeye devam ediyor. Edinilen bilgilerin nesillere, çağlara aktarılması ve kalıcı bir etki bırakması için yazılı kaynaklar her daim önemini korumuştur. Keşfetmeye, faklı dünyalara olan merakımız nedeniyle gezi yazılarının yeri birçoğumuz için ayrıdır. Gidip görmesek bile dünyadaki sayısız güzel coğrafya hakkında bilgilenmek, keşfetmek isteriz. Gezi Hocası‘nın kurulum sebebi de tam olarak bu noktada başlıyor zaten.
Peki gezi yazısı ya da eski adıyla seyahatname nedir? Nasıl yazılır? Yazarken nelere dikkat etmek gerekir? Gezi yazısının özellikleri nelerdir? Türk ve dünya edebiyatındaki ilk seyyahlar ve eserleri hangileri? Bu konuları başlıklar halinde inceleyelim.
Gezi Yazısı (Seyahatname) Nedir? Gezi Yazısı Tanımı
Öncelikle gezi yazısı ne demek? Tanımını yapalım ve nasıl olması gerektiğinden bahsedelim.
Gezi yazısı, yurt içinde ve yurt dışında gezilip görülen ülke ya da şehirler hakkında bilgi verme amacıyla yazılan edebi yazılardır. Bu bilgiler o yörede yaşayan toplumların kültürlerini, gelenek ve göreneklerini, yaşam biçimlerini, coğrafi zenginliklerini anlatabilir. Gezilen ülke ya da şehrin tarihi ve doğal güzelliklerinden, yapılaşmasından, iyi, kötü ya da farklı özelliklerinden bahsedebilir.
Gezi ya da seyahat yazılarında yazarın kendi gözlemleri ön plana çıkar. Seyahat edilen bölgelerin sosyolojik yapısı, ekonomik durumu, yemek kültürü ya da ulaşım imkanlarına varana kadar her türlü bilgi, yorum katılarak aktarılabilir.
İnsanoğlu olarak farklı toplumlara, kültürlere ve coğrafyalara karşı her zaman bir merak içinde olmuşuzdur. Ama birçoğumuzun dünyanın farklı yerlerini görme imkanı olmuyor. Seyahat etme fırsatı bulan kişiler gittikleri yerler hakkında verdikleri bilgilerle hem bu imkanı bulamayanları bilgilendirmiş hem de o ülkeye daha sonra gitmek isteyenler için bir ön bilgi sunmuş oluyorlar. Bu nedenle gezi yazılarında doğru bilgi vermek, ilgi çekici konulara değinmek, ilk izlenimleri sunmak çok önemlidir. Gezi yazıları çok eski yıllardan beri insanların ilgi gösterdiği bir alan.
Eskiden gezi yazılarına ‘Seyyah’ kelimesinden türemiş olan ‘Seyahatname’ ismi veriliyordu. O zamanın seyyahları da şimdi ‘Gezgin’ oldu.
Aslında gezi yazısı içeriğinin belli bir kısıtlaması yoktur. İlgi çekici olan her tespit bir gezi yazısına konu olabilir. Binlerce kilometre uzakta gördüğünüz sıra dışı tek bir yapıyı, bir insanı da anlatabilirsiniz, yazın gittiğiniz köyünüzü de. Burada önemli olan yazarın akıcı ve güzel bir dil oluşturması, yerinde ve bilgilendirici tespitler sunmasıdır.
Gezi Yazısı Özellikleri Nelerdir? Nasıl Olmalıdır?
Kaliteli bir gezi yazısı oluşturmak için dikkat etmeniz gereken önemli noktalar var. Seyahat yazılarında olması gereken özellikleri maddeler halinde inceleyelim.
# Seyahat yazıları iyi bir tespit ve gözlemleme yeteneği gerektirir. Herkesin gördüğünden ve bildiğinden bahsetmek yerine daha ilgi çekici noktalar bulunmalı. Ayrıca gözlem ve tespitlerin birbiriyle çelişmemesi ve tutarlı olması gerekir.
# Gezi yazısı içinde verilen bilgilerin doğruluğu önemlidir. Çünkü bu yazılar farklı bilim dallarının araştırma konularına fayda sağlayabilir. Seyahat yazıları tarihi bir belge niteliği taşıyabilir.
# Gezi yazılarının genellikle kronolojik bir sıra izlemesi faydalı olur. Yolculuk öncesi hazırlıklar, yola çıkış hikayesi ve yolculuk esnasındaki gözlemler şeklinde.
# Yolculuğun süreçleri fotoğraflanırsa yazının etkileyiciliği desteklenir ve okuyucuyu daha fazla içine çeker.
# Gezi yazılarında gezilip görülen yerlerin tarihi, ekonomisi, coğrafi özellikleri, toplumun sosyal hayatı, dil, din, örf, adet, gelenek ve görenekleri, kültürleri, yemekleri, düşünce yapıları anlatılabilir.
# Seyahat yazılarında betimleme gücü önemlidir. Anlattığınız yer ya da olay okuyucunun kafasında mümkün olduğu kadar kolay canlanmalı. Sıkıcı olmamalı.
# Gezi yazısı kişiseldir. Kendi duygu ve düşüncelerinizi katarak yazmanız, yani bir bakıma gezilen bölgeyle ilgili değerlendirme yapmanız önemlidir.
# Gezi yazarı, gidilen yerle alakalı farklılıkları anlatabilmek için örnekleme ve karşılaştırma yapabilir. İki farklı ülkeyi, şehri ya da iki farklı toplumu kıyaslayabilir.
# Gezi sırasında kısa notlar almak daha sonra yazılacak uzun yazılar için önemlidir. Sürekli hareket halindeki insanın her şeyi aklında tutması mümkün olmayabilir.
Kısaca gezi yazısı özelliklerini ve dikkat etmemiz gereken noktaları anlattıktan sonra güzel bir gezi yazısı örneği linki paylaşalım.
ACATENANGO VOLKAN TIRMANIŞI (TIKLAYIN)
Gezi Yazılarının Tarihçesi ve İlk Gezi Yazısı Örnekleri
Yukarıda bahsettiğimiz özelliklere tam uymasa da gezi yazılarının geçmişi yüzyıllar öncesine dayanıyor. Çağlar öncesinde bile seyahatname olarak nitelendirebileceğimiz metinler var. O dönemlerin elçileri, seyyahları, şair ve yazarları gezip gördükleri yerler hakkında eserler ortaya koymuşlar.
Dünya edebiyatında ilk gezi yazısı örnekleri;
- Avrupa Hunlarının tarihi hakkında önemli bilgiler veren Priskos’un notları (448-449),
- 6. yüzyılda Bizans elçisi olan Zemarkhos’un Göktürkler hakkında yazdığı eser (568),
- Hac vazifesi için Mekke’ye giden İranlı şair Nasır Hüsrev’in Mekke seyahati (1045-1052), Mısır ve Anadolu’nun doğusu hakkında bilgiler verdiği “Sefername” adlı eseri.
Seyahatname türünde eserler veren ilk önemli yazarlardan diğer ikisi ise Venedikli seyyah Marco Polo (1245-1324) ile Arap seyyah İbni Batuta’dır (1304-1369). Marco Polo, Yakın Doğu ve Orta Asya’ya yaptığı uzun yolculukları anlatan önemli bir eser yazmıştır. İbni Batuta ise Anadolu, Harezm, Maveraünnehir ve Horasan’ı gezerek bölgedeki Türk toplumlarının yaşantısını anlatmıştır
Dünya edebiyatı için bir diğer önemli eserin sahibi 10. yüzyılda yaşamış İbn Fadlan‘dır (Ahmed bin Fadlan). İdil Bulgar Hanlığı’na gönderilen Abbasi elçilik heyetinin katibi İbn Fadlan, yaptığı bu seferi ‘İbn Fadlan Seyahatnamesi’ olarak kağıda dökmüştür.
Türk edebiyatında ilk gezi yazısı örnekleri;
Gezi yazılarının Türk edebiyatında bilinen ilk örneği ünlü denizci Seydi Ali Reis’in Mir’atü’l-Memalik (Memleketlerin Aynası) isimli eseridir. Seydi Ali Reis bu eserde, Hint Okyanusu’nda Portekizlilere karşı savaşırken fırtınaya yakalanıp Gücerat’ta karaya çıkışını, Hindistan, Afganistan, Buhara ve Maveraünnehir rotasını izleyerek Edirne’ye dönüş hikayesini anlatmıştır.
Türk-Osmanlı aydını Katip Çelebi’de yazdığı Cihannüma eserinde, Osmanlı topraklarında gezdiği yerler hakkında bilgiler vermiştir.
Türk edebiyatında gezi yazısı olarak bilinen en önemli ve en popüler eserlerin başında ise hiç şüphesiz Evliya Çelebi’nin ‘Seyahatname’si geliyor. Bu eserin gerçek ismi Tarih-i Seyyah Evliya Efendi’dir. Evliya Çelebi seyahatnamesinde 1630’lu yıllarda İstanbul’dan başlayıp 1681’e kadar Osmanlı Devleti içinde ve Avusturya, Hicaz, Mısır, Habeşistan, Dağıstan gibi komşu ülkelerde yaptığı seyahatleri anlatır.
Rivayete göre Evliya Çelebi, rüyasında gördüğü Hz. Peygamber (s.a.v)’in elini öperken heyecandan “Şefaat ya Resulallah” diyeceğine “Seyahat Ya Resulallah” demiş ve 50 yıl sürecek bu yolculuğa çıkmıştır. Gezi Hocası olarak kendisini rahmetle anıyoruz.
AND DAĞLARI GEZİ NOTLARI (TIKLAYIN)
# Evliya Çelebi’nin Dünyası
Türk edebiyatındaki önemli gezi yazılarına birkaç örnek;
- Piri Reis – Kitab-ı Bahriye
- Ahmet Haşim – Frankfurt Seyahatnamesi
- Mustafa Sait Bey – Avrupa Seyahatnamesi
- Ömer Lütfi – Ümit Burnu Seyahatnamesi
- Bağdatlı Abdurrahman Efendi – Brezilya Seyahatnamesi
- Mehmed Hurşid Paşa – Seyahatname-i Hudud’u
- Yusuf Nabi – Hicaz Seyahatnamesi (Tuhfetü’l Harameyn)
- Şirvanlı Ahmed Hamdi Efendi – Seyahatname
- Yirmisekiz Mehmed Çelebi – Fransa Sefaretnamesi
- Ahmed Midhat Efendi – Avrupada Bir Cevelan
- Reşat Nuri Güntekin – Anadolu Notları
- Falih Rıfkı Atay – Denizaşırı
